MANASTIR LEPAVINA - SRPSKA PRAVOSLAVNA CRKVA

A+ A-

Manastir Zagrađe se nalazi neposredno iznad Šćepan Polja, nad sastavcima reka Pive i Tare koje na tom mestu grade reku Drinu. Sredinom 15. veka (1450-1460) manastirsku crkvu je, najverovatnije na temeljima starije crkve, sagradio herceg Stefan (Šćepan) Vukčić Kosača, sinovac čuvenog vojvode Sandalja Hranića. Crkva na Zagrađu posvećena je sv. Vaznesenju Gospodnjem i nalazi se na otprilike pola puta od srednjevekovnog utvrđenog grada Sokola i Šćepan Polja – mesta koje se pod toponimom Međurečje prvi put pominje još u izveštajima vizantijskih hroničara iz 11. veka.

Stara srpska plemićka i vladarska porodica Kosača, poreklom iz istoimenog sela u okolini današnjeg Goražda, predstavljala je, često pomalo zaboravljenu, kariku koja je međusobno povezivala srpsko pravoslavno-hrišćansko plemstvo u tegobnim vremenima posle bitke na Kosovu. Stric hercega Šćepana vojvoda Sandalj Hranić oženio se Jelenom Balšić, ćerkom kosovskog velikomučenika srpskog kneza Lazara Hrebeljanovića, a kćer hercegova Mara udala se 1469. godine za zetskog vojvodu Ivana Crnojevića, osnivača Cetinja i Cetinjskog Manastira. Iz svega navedenog naziru se jasno, nažalost, neuspeli pokušaji srpskog plemstva da se međusobnim bračnim vezama, kao i vojnim i političkim savezima sačuvaju od najezde inovernih osvajača.

Stefan Vukčić Kosača, koji 1435. godine nasleđuje svoga strica Sandalja, svome imenu, i svojoj zapadnoj plemićkoj tituli herceg dodao je reči: „od svetoga Save,“ da bi time naglasio i nedvosmisleno ispovedio svoju pravoslavno-hrišćansku veru, kao i da bi uspostavio kontinuitet sa slavnim i državotvornim nemanjićkim predanjem koje je u prvoj polovini 15. veka, pedesetak godina posle bitke na Kosovu, na zapadnim granicama tadašnje srpske države polako počelo da bledi.

Nekoliko veoma bitnih detalja iz nesvakidašnje biografije ovog velikog srpskog hrišćanskog plemića veoma su značajni ali često bivaju prećutkivani.

Činjenica je, naravno, da se radilo o veoma sposobnom i materijalno bogatom čoveku koji je održavao veze sa najznačajnijim ličnostima svoga vremena (papom rimskim, napuljskim kraljem itd.) i kao vlastelin i oblasni vladar naplaćivao carine i obezbeđivao značajne trgovinske puteve i veze između tadašnje Venecije, Napulja i Dubrovačke Republike sa jedne strane i Ugarske kraljevine i tadašnje Srbije despota Stefana Lazarevića sa druge strane.

Sve to ipak, nije sprečavalo hercega Stefana da bude ktitor većeg broja pravoslavnih hramova u svojim oblastima, i što je posebno interesantno, da bude i štedri priložnik čuvenog Sinajskog manastira sv. Katarine u Egiptu. Ovaj neobični podatak saznajemo iz, pre desetak godina po prvi put na grčkom jeziku objavljenog, pisma koje sinajski monasi upućuju tadašnjem carigradskom patrijarhu Genadiju Sholariju. Monasi se u pismu iz 1454 . godine obraćaju patrijarhu raspitujući se o pravoslavnosti njima nepoznatog ktitora koga im patrijarh preporučuje kao čoveka koji pomaže episkopa Bosne (tj. tadašnjeg mileševskog episkopa Davida, duhovnog oca Stefana Vukčića Kosače), „koji je mnoge priveo u krilo Pravoslavne Crkve.“

Osim toga, u tekstu ktitorskog natpisa na svojoj zadužbini crkvi sv. Georgija iz 1452. godine u Goraždu, herceg Stefan se obraća svetitelju i piše: „…da pomolit se o mnje vladici mojemu Hristu.“

Početak hercegovog testamenta od 20. maja 1466. godine takođe je veoma zanimljiv: „Najpre za moju dušicu, na slavu i službu Božiju deset tisuća zlatnih dukata“ … „ i jošte sinu mi Stjepanu (ostavljam) mošti moje i ikone.“ Sve navedene reči svedoče dovoljno nedvosmisleno i jasno da se radilo o čoveku koji je posedovao visoku crkvenu kulturu, imao veru u spasenje i život večni i bio pravoslavni hrišćanin.

Uzimajući u obzir to da je veliki broj dokumenata iz života hercega Stefana Vukčića Kosače sačuvan u dubrovačkim arhivima, prosto zapanjujuće deluje činjenica da o crkvi na Zagrađu u njima nema nikakvih pisanih podataka. Ostaje nam da se nadamo, da ta činjenica nije u vezi sa onim o čemu piše dr. Gregor Čremošnik navodeći da su Dubrovčani, kao izvršioci testamenta i čuvari hercegovog blaga upravo sa tih deset tisuća zlatnih dukata namenjenih za hercegovu „dušicu“ i „na slavu i službu Božiju“ postupili „krajnje nelojalno,“ tj. da su tu, za tadašnje prilike ogromnu crkvenu zadužbinu, samovoljno (pravdajući se navodno nedovoljnom određenošću formulacije u testamentu) predali papi da bi ovaj potom 10. februara 1467. godine naredio da je isplate ugarskom kralju Matiji Korvinu „kao prvoborcu Kršćanstva protiv Turaka.“ (Bosanske i Humske povelje srednjeg vijeka, Glasnik Zemaljskog Muzeja u Sarajevu, 1952. godine)

Soko Grad, pod kojim se manastir nalazi, bio je letnja prestonica Šćepanove «hercegovine» sve dok ga Turci nisu zauzeli 1465. godine. Saborna crkva manastira Zagrađe pod Sokolom je najmonumentalniji spomenik vladarske kuće Kosača, opisivan često od veoma uglednih putopisaca i naučnika, a čak i u svom polurazrušenom stanju, ocenjivan kao jedinstveno i izuzetno ostvarenje srednjovekovne crkvene arhitekture na Balkanu.

Budući da je ova crkva, u arhitektonskom smislu, u osnovi izraz nadahnuća raškom školom graditeljstva koja sobom predstavlja dokazanu uspešnu kombinaciju istočne i zapadne crkvene arhitekture (Studenica, Sopoćani, Dečani, Pećka Patrijaršija, itd.), na njoj je primetan i kontinuitet tih stremljenja (romanički zabat, vizantijski svod, naizmenično korišćenje gotičkih i vizantijskih lukova, zidani ikonostas itd.), uklopljenih na takav način da budu u funkciji pravoslavno-hrišćanskog bogosluženja. Daljim razvojem graditeljskog razmišljanja raškog tipa nastala je ova građevina obogaćena specifičnim lokalnim detaljima vezanim za arhitektonsku tradiciju njenog šireg okruženja (Kotor, Dubrovnik, itd.) i za renesansnu arhitekturu koja je na zapadu već postajala prihvaćeni stil sakralnog graditeljstva. Herceg Stefan, kao ličnost svoga vremena i svoga prostora, uspeo je da sve ove često protivrečne kulturološke i i arhitekturalne momente pomiri i bude ktitor ovakve crkve.

Koliko zbog njene istinske autentičnosti, toliko i zbog prekida kontinuiteta hramovnog graditeljstva na ovim prostorima, uslovljenog pre svega padom „hercegovine“ pod tursku vlast, ova crkva ostala je usamljeni primer jednog arhitektonskog dostignuća koje se ne može lako upoređivati i na jasan način direktno povezati sa bilo kojom sakralnom građevinom u širem okruženju. Važno je ovde pomenuti još i izvanredna statička rešenja, koja su omogućila da crkva ostane pod svojom kupolom skoro šest stotina godina, iako je olovni pokrivač sa nje skinut odmah po dolasku Turaka, da bi njime bila pokrivena tada novoizgrađena Aladža džamija u Foči.

Blagoslovom visokopreosvećenog mitropolita crnogorsko-primorskog g. Amfilohija, ljubavlju i brigom bivšeg igumana manastira Ostroga blaženopočivšeg arhimandrita Lazara i zauzimanjem velikog broja ljudi dobre volje obnova ove velike svetinje započela je 1998. godine da bi grubi radovi na obnovi manastirske saborne crkve bili završeni 2001. godine.

Bratstvo manastira Zagrađe, koje je osnovano 2001. godine, zatim pristupa formiranju i uređenju manastirskog kruga oko hrama: izgrađena je gostoprimnica koja služi kao privremeni konak sa južne strane hrama; izgrađen je južni zid sa manastirskom kapijom, izgrađen je istočni zid i zapadni zid sa zvonikom; popločano je 3/4 površine prostrane manastirske porte.

Od radova na obnovi manastirske saborne crkve treba posebno istaći postavljanje novog mermernog poda tokom proleća 2005. godine, sa centralnim orlecom urađenim u ručno klesanoj kamenoj plastici, kao i postavljanje nove mermerne časne trpeze i proskomidije (ploče za pripremu svetih darova).

Da bi se nastavilo sa radovima na zaokruživanju manastirskog kruga i sa izgradnjom velikog konaka, uz saglasnost svih meštana sela Brijega tokom leta 2005. godine, ekshumirani su ostaci starog, zapuštenog seoskog groblja koje se nalazilo na severozapadnoj strani manastirske porte. Sveštenstvo manastira je po završetku posla obavilo parastos nad eksuhimiranim kostima predaka današnjih meštana ovog sela.

Manastir je na sebe preuzeo organizaciju i troškove složenog posla ekshumacije, kao i troškove izgradnje zajedničke grobnice sa mermernom nadgrobnom pločom koja je postavljena na proleće 2007. godine.

Tokom leta 2007. godine nastavljeni su opsežni zemljani radovi (uklonjeno je preko deset hiljada kubika zemlje) na proširenju manastirske porte na severozapadnoj strani i time je oslobođen prostor za izgradnju glavnog manastirskog konaka. Pored toga tokom leta 2007. godine urađeno je oko 50 dužnih metara podzida i zidova visine 4 metra i nastavljeno je sa popločavanjem severne strane manastirske porte. Krajem marta 2008. Godine urađene su u kamenoj plastici parapetne ploče, stubovi i kapiteli koji uokviruju ikone Gospoda Isusa Hrista i Presvete Bogorodice na zidanom ikonostasu crkve.

Nije potrebno posebno naglašavati značaj koji za pivsku oblast ima obnova ove značajne svetinje iz 15. veka, koja je blagoslovom nadležnog episkopa budimljansko-nikšićkog, preosvećenog g. Joanikija sada postala opštežiteljni muški manastir.



Preuzeto sa: http://jmsofronije.wordpress.com/about/

A+ A-